ҮЕ ХООРОНДЫН ХҮЙТРЭЛ

Энэ асуудлыг анхаарах шаардлагатай.
Орчин цагт аль ч орнуудын гэр бүлийн амьдралын нэгэн чухал асуудал нь үе үеийнхний хоорондоо холдон хөндийрч, эцэг, эх, үр хүүхдүүд оюун санааны хувьд нийцэн зохицохгүй болж буй явдал юм.
Өөр өөр үеийнхний үзэл бодлын хувьд хэтэрхий зөрөлдөх болсныг гэр бүлийн харилцаагаар мэргэшсэн зарим орны социологичид бараг цөс онцлон хэлж байна.
Японы Токиогийн их сургуулийн профессор Сейзо Хриѐси Исикава “1960-аад оны хоёр дахь хагасаас эхлэн насанд хүрэгчид, идэр залуусын хооронд сэтгэлгээ хийгээд зан авирын ихээхэн холдолт, тасралт тов тодорхой ажиглагдах болсонд эргэлзэх зүйл огтхон ч үгүй юм” хэмээн бичсэн байдаг.
Хүний аль ч нийгэмд хөгжлийн нь явцад үүсэн бий болж байдаг “Үе үеийнхний оюун санааны тасралт” нь таагүй үзэгдэл мэтээр тооцогдож байгаа юм.
Энэ нь гэр бүлийн амьдралын ерөнхий уур амьсгал, өдөр тутмын санаа сэтгэлийн байдал, эцэг эх, хүүхдүүдийн ертөнцийг хүлээж авах мэдрэмж зэрэгт сөргөөр нөлөөлж олон гэр бүлд ёс суртахууны болон сэтгэл зүйн хор хохирол их учруулж байна.
Тэгэхдээ энд эцэг, эх болон бага насны хөвгүүд, охидын хоорондын харилцааны талаар бус, харин эцэг, эх болон өсвөр насны хүүхдүүд, өөрийн гэсэн гэр бүлгүй, эцэг эхтэйгээ хамт амьдарсаар буй насанд хүрсэн хүүхдүүдийн хоорондын харилцааны тухай ярих ёстой болж байгаа юм.
Үе үеийнхний оюун санааны хөндийрөл” –ийн цаад учир юундаа байна вэ?
Амьдрал ахуйгаа, гэр бүл хийгээд нийгэмд гүйцэтгэж буй өөрийн эрх үүргээ, амьдралынхаа эрхэм дээд эрмэлзлийг үзэж буй хөвгүүд, охидын үзэл бодол тэдний эцэг, эхчүүдийнхээсээ огт өөр байдалд орших болж байна.
Үүний улмаас тэдний хооронд зөрөлдөөн будлиан, мөргөлдөөнтэй байдал, харилцан үл ойлголцол, хүний шинж хөндийрөх үзэгдэл, заримдаа бүр дайсагналцах тохиолдол ч бий болдог. Энэ нь юуны өмнө дараахи шалтгаанаас үүсэж байна. Тухайлбал:
-Бэрх он жилүүдэд өсөн бойжсон ахмад үеийнхний маань амьдрал ахмад үеийнхний маань амьдрал ахуй, албан ажил хэрэг, гэр бүлийн үүрэгтэй туйлын буурь суурьтай, хариуцлагатай ханддаг.
-Цэл залуу энэ үеийнхний төлөөлөгчид эцэг, эхчүүдийнхээ баримталж байсан аргуудаас хүмүүжлийн өөр арга барилуудыг хэрэглэх боллоо.
-Олон эцэг, эх хүүхдээ өөрсдийн эрхэм дээд эрмэлүлийн үзэл санаагаар хүмүүжүүлэх чадвар тааруу байна. Үүний шалтгаан гэвэл, ажил алба их зав чөлөө бага байгаагийн улмаас эцэг, эхчүүдийн олонхи нь сургуулийн өмнөх насны юмуу, бага

ангийн хүүхдээ хөндлөнгийн хүмүүст хөлс мөнгөөр даатган хажуу хавийнхандаа, айл хөршдөө хүмүүжлийн ажлыг нь хариуцуулдаг болж байна.
-Сургуулийн насны хүүхдүүдийн дийлэнх нь ажлын өдрүүдэд өглөөнөөс орой хүртэл ямар ч харгалзан харж, хандах хүнгүй байдаг байна.
Өмнө өгүүлсэн зүйлүүд нь үе үеийнхний оюун санааны хөндийрлийн үндэс, эхлэл бий болсоор байгааг харуулж байгаа юм. Ахмад болон залуу үеийнхний ертөнцийг үзэх үзэлд гарч байгаа оюун санааны тасалдалт, хөндийрөл эх, эцэг, үр хүүхдүүдийн хоорондын харилцаанд онцгой хурц, ил тод илрэн гарч байгаа нь санамсаргүй зүйл биш юм.
Манай оронд “Үе үеийнхний хөндийрөл” ямар байдлаар илэрч байна вэ?
-Уламжлалт их гэр бүлд 3.-4 үеийнхэн амьдарч байсан бол орчин цагт их гэр бүлд эмээ, өвөө эсвэл ээж, аав л амьдрах болж.
-Хүн амын чөлөөт шилжилт, хөдөлгөөн, Тухайлбал:
Хотоос хөдөө рүү,
Хөдөөнөөс Улаанбаатар бусад хот суурин газар луу шилжин суурьшиж,
Монголоосоо гадаад орон ялангуяа залуу үеийнхэнээс олноор сурч, амьдарч байгаа.
Орчин үеийнхэн маань өндөр боловсрол, ажил, амьдралын чадвар сайтай болсоор байгаа нь уламжлалт Их гэр бүл дэх эмээ, өвөө нарын эзлэх байр суурийг улам хязгаарлахад хүргэж, ахмадууд эмээ, өвөө, ээж аав нарын өдөр тутмын, байнгын сургамж, зөвөлгөөнөөс залуусыг хөндий байлгах болж байгаа,
Монгол гэр бүлийн бүтцэд өөрчлөлт гарч, гэр бүлийн амьдралд, чөлөөт сонголт, боломж бий болсоор байна.
Улс орон зах зээлийн хүрээнд улам бүр татагдан орж байгаа нь Монголчуудын ярьдагчлан:
“Хувиа борлуулж
Довоо шарлуулдаг” үзэл хүмүүсийн үзэл бодол улам бүр давамгайлах болсоор байгаа.
Монгол гэр бүл сурган хүмүүжүүлэх арга мухардалд орох болу, эцэг, эх-хүүхдүүдийн харилцаанд зай гарч улмаар хүүхэд эзэнгүйдсээр байгаа,
Хүүхдийн “Зорилго-хяналттай” сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагаа монгол гэр бүлүүдэд төдийлөн хэрэгжээгүй байгаа зэрэг болно.
Судалгаанаас үзвэл ах, дүү хамаатан садны холбоо бүдгэрч, зарим талаар мартагдах ч сөрөг тал бий болох хандлагатай. Гэхдээ “настанаа хайрлах, халамжлах үүрэгтэй, ухамсартай байх ёстой гэж залуус үздэг байна.
Өрх гэрт ёс, уламжлал ямар болох вэ? Тэд өрх гэрт хэр зэрэг зөв ёс, уламжлал зонхилж байна вэ? Түүнээс өрх гэр, нийгмийн хэмжээн дэх ёс ямар байх нь шалтгаалдаг.
Дээрх байдлаас үндэслэн дүгнэж үзвэл:

Ураг төрлийн холбоонд үндэслэсэн хамтач, эв эетэй байх, харилцан хүндэтгэсэн харилцаа садан-төрөл-хамаатанг бие биеэс нь бидэнд төдийлөн үл ажиглагдаж байдлаар хөндийрүүлсээр байхад хүргэж байна гэж үзэж болно.
Үүнийг сааруутах, ойр байлгахын тулд бид бзхэн чухам юунд анхаарч, ямар үйл ажиллагаа явуулбал зүйтэй байна вэ?
Өнгөрсөн түүхийн явц дахь үйл явдлууд Монгол хүний амьдард, ёс, зан араншинд өөрчлөлт оруулсан ч үе үеийнхэнл үндэсний дэвшилт өв уламжлагдсаар ирсэн.
Эдгээрээс чухам юуг нь уламжлуулбал зүйтэй бол?
Монгол өрх гэрийн хүрээнд өвөг дээдсээс үе үеийнхэнд өвлөгдсөөр ирсэн дараахи ёсыг өвлүүлбэл зүйтэйг судалгаанд үндэслэн дэвшүүлж байна. Үүнд:
1. Удам угсаа, овгоо мэдэж нэр төрийг нь эрхэмлэх,
2. Их /баруун/ гэрээ, гал голомтоо, онгод, бурхан шүтээнээ дээдлэх,
3. Гэр бүлд “төрөл-садан-хамаатан”-ны хамтын нөлөөллийг хадгалах,
4. “Ургийн баяр”, “Ах дүүсийн уулзалт” хийж буй уламжлалыг дэмжин өргөжүүлэх зэрэг.
Өрх айл бүрийн өөрчлөгдөн хөгжиж байхын үндэс нь уламжлал, шинэчлэлийн зохисыг ухаалгаар олж, өрх гэрийн үнэт өвийг үр хүүхэд, хойч үеийнхэндээ уламжлуулах явдал байдаг. Оричн үед гэр бүлүүд тогтвортой байхад ч, үе үеийнхний хөндийрөлтийг барьж байхад ч үндэсний ёс, заншил чухал нөлөөг үзүүлэх учиртэй байдгийг бид бүхэн анзаарахгүй байж болохгүй юм.




“Өнөөдрийн Монгол” сонин, 2006.